“Nesillerin arası aktarım” kavramının iktisadi ve sosyal karşılığı muhtemelen sosyal güvenlik sistemidir. Çalışmadığınız dönemde, çalıştığınız dönemler için emekli maaşı alırsınız.
Çalıştığımız dönemde sisteme para aktarırız. Emekli olanlar da o paradan maaş alır. Biz emekli olduğumuzda ise bizden sonra sisteme girenler sisteme para aktarır, biz de oradan emekli maaşı alırız.
Sisteme yeni katılan sayısı azaldıkça, pasif durumda olup sistemden aylık alanlar zor duruma düşer. Sisteme hiç katılan olmazsa sistem kısa bir süre sonra çöker. Ponzi (1) sistemlerine benziyor gibi.
Sisteme katılım önemlidir elbette. Bir de işin sisteme katılan ile sistemden alınan boyutu vardır. Yani ne kadar sürede ne kadar prim ödedin, ne kadar sürede ne kadar aylık aldın?
- Kişi yatırdığından fazla alıyorsa sistem bonkör,
- Kişi yatırdığı kadar alıyorsa sistem denk,
- Kişi yatırdığından az alıyorsa sistem reforma ihtiyaç duyuyor
demektir. Şayet bonkör sistem gelecek tasarrufu yapmıyorsa zaman içinde reforma ihtiyaç duyar hale gelebilir. Bu nedenle sosyal güvenlik harcamalarında gelir gider dengesini gözetilmek zorundadır.
Tablo 1. SGK Gelir-Gider Dengesi (2) (*Bin TL)
Yıl
Prim geliri
Emekli aylığı
Sağlık gideri
Toplam gider
Karşılama oranı
2016
184.445.994
185.157.568
67.992.868
253.150.436
%72,9
2017
208.064.459
209.545.653
77.632.066
287.177.719
%72,5
2018
255.619.125
245.105.705
91.512.240
336.617.945
%75,9
2019
293.828.025
298.614.722
110.697.418
409.312.140
%71,8
2020
323.181.066
343.045.567
135.673.782
478.719.349
%67,5
2020 (3) yılına kadar son beş yıldaki gelir gider dengesi tablodaki şekilde. Yatan primler emekli aylıklarını ancak karşılayabiliyor. Bir de sağlık gideri eklenince karşılama oranı %70’lerde.
Prim gelirlerine kanun gereği %25 devlet katkısı eklenir. Devlet katkısı eklendikten sonra da gelirler giderleri karşılamazsa bütçeden transfer ödemesi gerçekleştirilir. Yani Hazine’den, vergilerden…
Tablo 2. SGK Bütçe Transferleri 1.000 TL (2016-2020, Teşvikler, Ek ödemeler ve Devlet katkısı dahil)
Yıl
Bütçe Transferi
Değişim %
GSYH’ye Oranı %
2016
108.073.487
36,7
4,11
2017
128.182.906
18,6
4,09
2018
150.530.375
17,4
4,00
2019
196.797.506
30,7
4,56
2020
248.846.194
26,4
4,93
Son beş yılda bütçeden yapılan transferler sürekli artış göstermiş. Dolayısıyla gayri safi yurtiçi hasıla denen o yıl ülkede üretilen tüm mal ve hizmetlerin toplam değerinin yaklaşık %5’i sosyal güvenlik harcamalarına aktarılmış.
Önümüzdeki yıllarda; emekli aylığı alt sınırının 1.500 TL’den 2.500 TL’ye çıkarılması, kamu görevlilerine 3600 ekgösterge verilerek emekli aylıklarının 1.300’er lira artırılması, 3.600 ekgösterge verilirken yüksek ekgöstergelerin daha da artırılması, emekli aylığıyla birlikte kamudan maaş alan kişilerin artması (4) gelir gider dengesini etkileyecek gibi görünüyor.
Gider kanadında; bayram ikramiyesi, alt sınır aylığı, hem emekli maaşı hem memur maaşı alabilenler, ekgösterge artışları…..
Gelir kanadında; primler, 2 yılda bir yapılandırma ile gelen primler, satılan gayrimenkuller.
Gider sürekli artarken gelir sabit kalıyor. Hal böyle olunca emeklinin aylığı hazineden karşılanmaya başlıyor.
Sosyal güvenlik sistemi mali dengesini koruyamadıkça hazineye yaklaşıyor. Hazineye yaklaştıkça, peki ilerde bizim emekli aylığı nasıl ödenecek sorusu akla geliyor.
Kaynaklar:1- Saadet zinciri
2- Veriler SGK web sitesinde yer alan aylık bültenlerden derlenmiştir.
3- 2021 verileri henüz açıklanmamıştır.
4- 5335 sayılı Kanun emeklilerin kamuda çalışması halinde aylıklarının kesilmesini düzenlemektedir. İstisnada yazılan kişiler hem emekli aylığı hem de kamudan maaş alır.
Site: Dünya Gazetesi